ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Μπενάκη, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννηση του Μ. Καραγάτση (1908-1960), οργανώνει συνέδριο με θέμα: «Μ. Καραγάτσης: Ιδεολογία και ποιητική», στις 4 και 5 Απριλίου (2008) στην Πειραιώς 138. Στο χώρο του Συνεδρίου θα πραγματοποιηθεί μικρή έκθεση πρώτων εκδόσεων και χειρογράφων, προερχόμενων
από το αρχείο της Μαρίνας Καραγάτση.

M. K. = Μίτια Καραγάτσης ψευδ. του Δημήτρης Ροδόπουλος

Τ α πλάσματα του Καραγάτση, αντίθετα, μ' εκείνα του Τερζάκη, είνα πληθωρικά. Είναι οι θριαμβευταί. Στη σταδιοδρομία τους κατακτούν πολιτείες και χώρες, και στον έρωτα είναι πάντα οι ανικανοποίητοι, (αν και) οι πάντοτε επαρκείς.

Είναι όμως τελικά πιο ευτυχισμένοι από τα πρόσωπα του κ. Τερζάκη;

Φθάνουν στο σκοπό στον οποίο αποβλέπουν, στον οποίον αποβλέπει ο κάθε άνθρωπος ο οποίος πάντα ποθεί ν' απολυτρωθεί από τα βάσανα, τις ταλαιπωρίες, και τους παιδεμούς της ζωής; Συναντούν και γνωρίζουν τη χαρά της ζωής;
Μας δείχνει πράγματι ο Καραγάτσης ότι αξίζει ν' αγωνισθεί κανείς έναν αγώνα συχνά πολύ τραχύ και σκληρό, ότι η επικράτηση ανταμείβει, προσφέρνει έστω και το ελάχιστο που είναι ο καθένας δικαιολογημένος ν' αξιώσει απ' αυτήν την ανακούφιση;

Η απάντηση είναι αρνητική: Τα πρόσωπα του Καραγάτση ίσαμε την τελευταία πνοή θα δοκιμάσουν να κορέσουν την ανεξάντλητη δίψα τους. Θα περιπλανηθούν και θ' ανασκάψουν εξαντλητικά τις περιοχές όπου τους οδηγεί η ιδιοσυγκρασία τους, (Ίσως εκείνο που ζητούν είναι αλλού, στην ανάπαυση και την ηρεμία, κι όχι στην τρικυμία και στις αναταραχές, αλλ' αυτό δεν το ξέρουν, δεν το υποπτεύονται, δεν έχουν την δυνατότητα, δεν τους επιτρέπει η ιδιοσυγκρασία τους, ούτε να το φαντασθούν) και κάθε φορά που νομίζουν πως θα πιάσουν το θησαυρό, αυτός τους ξεφεύγει μέσ' από τα δάχτυλά τους σαν σκόνη, σαν στάχτη.

Γιουγκερμαν

2008 - 'Ετος Καραγάτση - 100 χρόνια από τη γέννησή του - (2015, 107 χρόνια), 55 σπό τον θάνατο του - 2021 61 χρόνια από το θάνατο του

Συχνά θυμίζουν τον ταξιδιώτη του Μπωντλέρ που ήθελε να βυθιστεί στο άγνωστο για να εύρει το καινούργιο -με τη διαφορά ότι το άγνωστο γι' αυτά είναι επίγειο και από πριν γνωστό- αλλ' η βία τους, η ανυπομονησία τους, ο κοχλασμός τους, η έλλειψη περισυλλογής δεν τους αφήνουν να το αντιληφθούν ότι το έχουν κι όλας εξερευνήσει.

Δυο από τους κύριους χαρακτήρες του ο Καραγάτσης τους άντλησε από τη στρατιά των διεθνικών τυχοδιωκτών και ειδικά από το σύνταγμα της τάξης των Κοζάκων ^[1], (γιατί αυτό μπορούσε να το γνωρίζει και να το παρακολουθήσει από κοντά, αλλά προπάντων γιατί αυτό του έδινε τη δυνατότητα να τοποθετήσει τη δράση στην Ελλάδα), της σλαυϊκής προσφυγιάς που ύστερα από τη ρωσική Επανάσταση του 1918 εξώκειλε στα χώματα μας.

Πως να μην προσελκυσθεί από τους τύπους των τυχοδιωκτών που συνδυάζουν μια εξαιρετική γοητεία, το απαραίτητο στοιχείο της επιτυχίας τους, με μια έλλειψη ηθικών φραγμών, και κρατούν έτσι στα χέρια τους τα ατού για να ξεχωρίσουν από τους κοινούς ανθρώπους; Οι τυχοδιώκτες μάλιστα με τη σλαυϊκή ψυχή την καθόλου υποταγμένη στη λογική, και καθόλου ισορροπημένη (τέτοια ήταν τουλάχιστον άλλοτε, γιατί τώρα, αν αληθεύει ότι την ψυχοσύνθεση δεν τη διαμορφώνει μόνο το [φυσικό] περιβάλλον αλλά και οι συνθήκες ζωής, είναι ενδεχόμενο να έχει υποστεί, τουλάχιστον προσωρινά, όσο διαρκεί το συμπιεστικό καθεστώς, σημαντικές αλλοιώσεις) ήταν οι ενδεδειγμένοι για να οργώσει μαζί τους ο Καραγάτσης, το χώρο που προκαλεί κι απορροφά την περιέργεια και το ενδιαφέρον του. Αν δεν είχε παρουσιαστεί στη χώρα μας η ρωσική προσφυγιά, ο Καραγάτσης θα μπορούσε και θα έπρεπε να την έχει επινοήσει.

Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν, ο Γιούγκερμαν: —Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν πέρασε τον πρώτο καιρό της μεταφύτευσης του μέσα στη μιζέρια και στην ένδεια. Αλλά κάποτε καταφέρνει να διορισθεί στο σταθμό επιβητόρων της Γεωργικής Σχολής στη Λάρισα. Πολύ γρήγορα, αν και η θέση που του έδοσαν ήταν μικρή, κατορθώνει χάρις στις ικανότητες του, στη δραστηριότητα του, να επιβληθεί στους καθηγητές της Σχολής, και να γίνει ο διευθύνων νους όλου του ιδρύματος. Ακτινοβολεί και πιο πέρα. Όλη η μικρή κοινωνία της Λάρισας, ύστερα από λίγο θα έχει τα μάτια καρφωμένα απάνω του, απάνω στα μεθύσια του, στις κραπάλες του, στα γλέντια του, στην αποδοτική δουλειά του, και θα τον κακογλωσσεύει, αλλά και θα τον φθονεί, θα τον θαυμάζει. Θα ασχολείται μ' αυτόν όχι μόνον γιατί παρουσιάζει μια ποικιλία κι ένα θέαμα στη μονότονη, πληκτική περιορισμένη ζωή της επαρχίας, αλλά γιατί καθένας στα βάθη του, έστω κι αν δεν τολμά ούτε στον εαυτό του να τ' ομολογήσει, επιθυμεί να είχε προικισθεί με τις ιδιότητες και την ιδιοσυγκρασία του Λιάπκιν.

Ο κοινός αναγνώστης νομίζει ότι δεν παρακολουθεί παρά τις ποικίλες περιπέτειες του Λιάπκιν που ο συγγραφέας διηγείται με κοχλαστικό μπρίο και με ζωηρότατη αναγλυφικότητα. Όμως ποιο θα είναι το τέλος του Λιάπκιν, ποια η κατάληξη και το νόημα του μυθιστορήματος; Όλες του τις κατακτήσεις στη σταδιοδρομία του και στον έρωτα, και επίσης και στη φήμη του, ο Λιάπκιν δεν θα τις απολαύσει, γιατί δεν υπάρχει μέσα του η δυνατότητα να ηρεμήσει, γιατί πάντα τον κινεί και τον ωθεί η σπασμωδικότητα. Θα συνδεθεί με μια ασήμαντη γυναίκα, την οποία θα απατά, αλλ' από την οποία δεν θα απομακρυνθεί, γιατί δεν αισθάνεται ότι μια αλλαγή θα του προσκόμιζε κάτι που θα τη δικαιολογούσε. Θα ζήσει μαζί της σ' ένα άχαρο και ανούσιο σπίτι, κι ο άθλιος θάνατος του θα δώσει την κατάληξη μιας γελοιογραφίας στη σπαταλημένη του δυναμικότητα.

Ανάλογος θα είναι κι ο κλήρος του Γιούγκερμαν, του χαρακτήρα αυτού που έχει ομοιότητες με τον Λιάπκιν, αλλά που ο συγγραφέας τον έχει πολύ περισσότερο ολοκληρώσει. Αφού διηγήθηκε τη ζωή του σ' ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα -το μακρύτερο νομίζω της νεοελληνικής λογοτεχνίας- που όμως χάρις στα αφηγηματικά του προσόντα, στην επινοητικότητα με την οποία έχουν εξευρεθεί ποικίλα επεισόδια, και στον έντεχνο τρόπο με τον οποίο είναι πλεγμένα τα μέρη, ούτε στιγμή δεν γίνεται κουραστικό, πληκτκό -τουναντίον συγκρατεί αδιάλειπτα την περιέργεια και το ενδιαφέρον του αναγνώστη σε εγρήγορση- θα τον επαναφέρει σε δυο νουβέλες του που τις συμπεριέλαβε σ' ένα συμπληρωματικό τόμο "Τα στερνά του Γιούγκερμαν". Δύσκολα αποχωρίζεται ένας συγγραφέας από τα ζωντανά του πλάσματα. Το φαινόμενο της ξαναεμφάνισης είναι συχνό στο λογοτεχνικό κόσμο.

Προσωπική Ζωή

Παλια Χαλκιδα - Αποψη με το ξενοδοχειο Παλιρροια

Ο Καραγατσης με φιλους στη Χαλκιδα (Δ) ακουμπωντας στην καρεκλα)

Ένας συγγραφέας ψυχικά τόσο παιδεμένος και χωρίς καμμιά δυνατότητα εγκαρτέρησης, ανοχής και συμβιβασμού, πως δεν θα εκδηλώσει ανωμαλίες; Συχνά έχουν προκαλέσει απορίες οι απροσδόκητες και σπασμωδικές οργίλες εκρήξεις του, οι αδικαιολόγητα βίαιες επιθέσεις του εναντίον συναδέλφων του, ο καυγαδιστικός και κραυγαλέος τόνος που παίρνουν μαζί του οι συζητήσεις, οι ξαφνιαστικές του επεμβάσεις σε ζητήματα στα οποία δεν φαίνεται να φρόντισε πρώτα να είναι τέλεια κατατοπισμένος... νομίζω ότι πολλές απ' αυτές τις νευρικότητες του πρέπει να του συγχωρεθούν γιατί απορέουν απ' το ενδόμυχο του άλγος.

Ο Καραγάτσης κι όταν γελά δεν λυτρώνεται, δεν παύει ούτε παροδικά να είναι τυρανισμένος. Το γέλιο του δεν απορρέει από ευθυμία, και δεν τη μεταδίδει. Είναι ένας σατανικός μορφασμός σαρκασμού και χλεύης. Ο Καραγάτσης υπερμελανιάζεi τα πλάσματα του, υπερεξογκώνει την ανθρώπινη ελαττωματικότητα. Αλλ' αυτή ακριβώς η υπερβολή, καθώς προσδίνει εξαιρετικότητα στα πρόσωπά του, έχει για αποτέλεσμα τη διαμόρφωση και την προβολή ενός νέου θρύλου. Τι άλλο είναι ο θρύλος παρά μια τόνωση [τονισμός] μαζί με μια αφαίρεση... ;

[1] Πρόκειται για το κύμα των εμιγκρέδων εξ ολοκλήρου από τις τάξεις του τσαρικού στρατού και των ευγενών από την τάξη των Κοζάκων - εναπομείναντα ράκη πλέον.